piątek, 9 grudnia 2016

Science-fiction: naukowa przygoda - recenzja książi Arkadego Saulskiego ,,Kroniki Czerwonej Kompanii" Tom I

Ostatnio odsłuchałem w formie audiobooka książkę Arkadego Saulskiego ,,Kroniki Czerwonej Kompanii. Tom I" wydanej przez Wydawnictwo Drageus . Książkę czytał jeden z moich ulubionych lektorów czyli Roch Siemianowski, co już na wstępie dodało jej wartości.


W dobie popularności książek o tematyce post-apokaliptycznej typu cykl Metro czy Stalker, jest to ciekawa odmiana, gdyż oprócz sensacyjnej i wartkiej fabuły, posiada nowatorską wartość w zakresie fantastyki naukowej.  Książka opowiada o kolonizacji Marsa, co samo w sobie nie jest motywem nowym, jednak forma przedstawienia tej kolonizacji przez Saulskiego jest nietypowa. Przeludniona ziemia podejmuje kolejne próby przystosowania Czerwonej Planety do życia, aż w końcu odnajduje rozwiązanie w postaci Terraformacji - czyli przeobrażenia nieprzyjaznego krajobrazu Marsa w ekosystem odwzorowujący warunki życia na Ziemi. Dzięki rozmaitym zarodkom, przeniesieniu bakterii, wszczepianiu żywych organizmów, Mars w krótkim czasie zaczyna przypominać Ziemię - pojawiają się akweny wodne, powietrze zdatne do oddychania, rodzą się gatunki ziemskich zwierząt i planeta staje się gotowa do zamieszkania.

Nad całym procesem nie czuwają jednak państwa narodowe, ani nawet ponadnarodowe organizacje typu ONZ, UE, czy NATO, które w fabule opowieści są już zubożałymi i przestarzałymi organizmami politycznymi. Przystosowywaniem planety zajmują się wielkie, wynarodowione korporacje - Stratus Corporation i VanGraff Corporation, organizacje nieporównywalnie bardziej bogate niż jakiekolwiek istniejące w dziejach świata państwo. Cały proces wydaje się przebiegać zarówno szybko, jak i zgodnie z planem, jednakże Mars nie staje się automatycznie drugą Ziemią. Pojawiają się na nim anomalia zarówno przyrodnicze, jak i wpływające na funkcjonowanie ludzkiego mózgu. Rodzą się nowe gatunki zwierząt typu olbrzymich skorpionów czy stworzeń przypominających mamuty. Niektórzy kolonizatorzy doświadczają niespodziewanych i dziwnych halucynacji, których treść jest równie zagadkowa, co trudna do zapamiętania. 

Ale Mars skrywa nie tylko takie tajemnice. Pod powierzchnią planety kryje się coś więcej. Coś, co obie korporacje pragną zdobyć za wszelką cenę. Wysyłają więc na Marsa, nie zwykłych ludzi, którzy chcą tam zamieszkać, by uciec od ziemskiego przeludnienia i biedy, lecz wykwalifikowane grupy najemnych żołnierzy, zaprawionych w bojach zabijaków, którzy walczą za pieniądze dla swych mocodawców. Również życie zwykłych ludzi na nowej planecie nie wygląda tak kolorowo, jak korporacje przedstawiają to w swoich materiałach reklamowych zachęcających do wyjazdu. Zamiast zielonych osiedli, osadnicy trafiają do slumsów z blachy falistej, przypominających typ budownictwa, jaki możemy zaobserwować dziś w najbiedniejszych częściach Afryki. 

Do czego zmierza taka taktyka? Czy celem jest naukowe odkrycie, czy zdobycie owych tajemniczych przedmiotów zagrzebanych głęboko pod powierzchnią planety? Kto je tam ukrył, jak dawno i do czego służą? Czy chęć opanowania pradawnych tajemnic doprowadzi do wojny między korporacjami i zniszczenia odtworzonej z takim trudem terraformacji? A może na drodze planów korporacyjnych potentatów staną samotni bohaterowie, dla których wciąż liczą się dawne, ziemskie wartości i pojęcia takie jak honor, wierność zasadom i troska o bliźnich? Jest też tajemnicze Bractwo, które od początku kolonizacji ma zupełnie inną wizję życia na Marsie. Po której stronie stanie i jaki jest jego prawdziwy cel?

Książka w zaskakujący i ciekawy sposób odpowiada na część z tych pytań, resztę nowych pytań i odpowiedzi poznamy zapewne w drugim tomi o tytule ,,Wilk". Zachęcam do wysłuchania lub przeczytania ,,Kronik Czerwonej Kompanii", gdyż w zalewie post-apokaliptycznych i kosmicznych opowieści, z jakim mamy ostatnio do czynienia, jest to pozycja zdecydowanie się wyróżniająca, nawiązująca w wielu miejscach do klasyki gatunku.



czwartek, 8 grudnia 2016

Kartka z pustynnego pamiętnika - recenzja książi ,,Noc Ognia" E-E. Schmitta

Dzięki uprzejmości Wydawnictwa Znak otrzymałem ostatnio do recenzji najnowszą książkę słynnego pisarza, scenarzysty teatralnego i znanego filozofa Erica-Emmanuela Schmitta pt. Noc Ognia.  Do książki podchodziłem z ciekawością z dwóch kluczowych powodów:



1. Nie przepadam za krótkimi formami, mimo, że ostatnio wracam do klasyki, która głównie takimi się posługiwała. Jednakżę książki przypowieści, w których to nie fabuła jest najważniejsza, lecz przesłanie, mogą być wielce pouczające mimo swoich zaledwie niecałych 200 stron. I tak właśnie jest w przypadku Nocy Ognia, która to fabuły w typowym rozumieniu właściwie nie posiada. Jest to raczej filozoficzna przypowiastka, choć napisana prostym, zwięzłym stylem, o którego zaletach opowiadał sam pisarz w jednym z wywiadów dla Gazety wyborczej.

2. Autora powieści oczywiście znałem z licznych wypowiedzi, wywiadów itp, ale jego twórczość nigdy wcześniej mnie nie zainteresowała (być może z powodu porównań do Paulo Coelho, które sam autor na szczęście później zdementował:) ) i była to pierwsza jego powieść, po którą sięgnąłem. Miało to zarówno swoją zaletę, jak i wadę. Podchodziłem do lektury zupełnie na świeżo nie ,,skażony" żadnymi porównaniami i podczas czytania skupiałem się na treści a nie na tym, czy książka jest gorsza, czy lepsza od poprzednich. Wada była podobna do zalety - nie miałem żadnego punktu odniesienia i nie mogłem w tej recenzji sięgnąć do odwołań z poprzednich książek.



Wracając do samej Nocy Ognia, jak już wspominałem książka nie posiada właściwie fabuły. Ot dwóch przyjaciół odrywa się od swojego zwyczajnego życia we Francji i leci kręcić film o słynnym trapiście, eremicie i misjonarzu Karolu de Foucauld, błogosławionym Kościoła katolickiego. Przyjaciele dołączają do karawany, podróżują, trochę rozmawiają, trochę podziwiają krajobrazy, jeden z nich się gubi, potem się znajduje a na końcu docierają do miejsca przeznaczenia czyli do pustelni, w której żył Karol de Foucauld - Asekrem. Jeśli byłaby to książka przygodowa, sensacyjna, czy jakakolwiek inna z gatunku fabularnych, to sam tok wydarzeń, ich małe skomplikowanie i brak jakichkolwiek zagadek, czy tajemnic stawiałby ją bardzo nisko w porównaniu z innymi podobnymi pozycjami tegoż typu. Tyle, że książka Schmitta nie może być w tak prosty sposób klasyfikowana, należy ona oczywiście do zupełnie innego gatunku.  Jest jakby kartką wyrwaną z pamiętnika. Żywym zapisem osobistych wspomnień.


Pamiętniki mają bowiem za zadanie oddawać emocje piszącego, pokazywać dusze ludzi, których spotyka na swej drodze, oddawać tzw. ,,ducha czasów" czyli wszelkie filozoficzne czy religijne trendy epoki oraz pokazywać stosunki panujące w danej społeczności, lub między obcymi sobie społecznościami. I w tej kategorii Noc Ognia jest dziełem wielce udanym, momentami zachwycającym.  Jej wartości nie umniejsza wcale to, że autor używa znanego i powszechnego motywu nawrócenia na pustyni i w ogóle pustyni jako miejsca poszukiwania samego siebie i rozmyślania. Jest to bowiem pierwotnie doskonały motyw, który posłużył u zarania chrześcijaństwa samemu Jezusowi, więc nie może stać się wtórnym, a jedynie wzorem dobrym do naśladowania. Autor opisuje dodatkowo swoje własne doświadczenia, co zwiększa wartość książki, gdyż opowiada ona o prawdziwej przemianie u prawdziwej osoby. Nie potrzeba tu wymyślonych bohaterów i fikcyjnych emocji. Jedyne co może razić w tymże motywie to jego nagłość (nie boję się tu oskarżenia o ,,spojlerowanie" gdyż już z opisu okładkowego doskonale wiemy, co się w książce wydarzy). Bohater zostaje uratowany praktycznie od razu przez Boską (?) moc, nie zdąży się nawet chwilę nacierpieć, a jedynie przez moment zdąży pogrążyć się w smutku i strachu. Moim zdaniem ma to jednak uzasadnienie bo Eric jest już od pierwszych stron książki bojaźliwy, słaby i strachliwy. Boi się piasku, zimna, głodu, pragnienia, węży, skorpionów, bandytów, nieznanego, nawet gdy to wszystko jest jedynie gdzieś w sferze przypuszczeń, daleko, bądź pod kontrolą świetnych przewodników karawany. Ta strachliwość trochę razi, ale pokazuje też autentyzm autora, który nie próbuje robić z siebie bohatera, tylko celowo uwypukla swoje słabości, może nawet poniża i umniejsza się za bardzo. 

Co jeszcze warte jest podkreślenia w powieści Schmitta oprócz oczyszczającego wątku na pustyni? Właśnie ten ,,duch czasów", o którym wspominałem wcześniej. Przed swoim zaginięciem i uratowaniem przez Moc, Eric prowadzi polemiczne i często złośliwe dialogi o Bogu, zarówno z ateistą naukowcem, jak i z wierzącą katoliczką Segolene. Poddaje w wątpliwość oba ich światopoglądy, co rusz rzucając jakimś trudnym do zbicia argumentem, wprowadzającym w zakłopotanie zarówno wierzącego w naukę astronoma, jak i wierzącą w Jezusa Segolene.  Dialogi są bardzo wciągające z filozoficznego punktu widzenia, mój zarzut jest jedynie taki, że ludzie podróżujący w ciężkich warunkach raczej w ten sposób nie rozmawiają, ale nie to jest tu najważniejsze. 



Najważniejszy motyw  to ten, że po swoim nawróceniu i uwierzeniu w Boga (?), który go uratował, Eric jest dalej tak samo daleko od ateisty, jak i od katoliczki. Jest idealnym ,,produktem" współczesnego indeferentyzmu religijnego, którego nawet cud nie może skłonić do konkretnej, niezachwianej wiary. Dla niego rozwiązania typu ,,wierzyć, nie wierzyć, wykazują tendencję do kategorycznych sądów" (s. 164).  I wydaje mu się, że tego typu wiara nie znosi wątpliwości i rozwoju, zupełnie jakby historia chrześcijaństwa nie składała się właśnie głównie z wątpliwości i rozwoju. Eric przejawia typowe myślenie posoborowe. Z jednej strony, mimo doświadczonego cudu, zachowuje sceptycyzm co do wiary katolickiej, podchodzi do niej jak do jeża, z drugiej strony, jeszcze przed zaginięciem okazuje znacznie większy szacunek pustynnym wierzeniom muzułmanina Abajghura. A przecież to właśnie islam nie znosi żadnych wątpliwości i jest obecnie religią najbardziej nieufną, czy wręcz wrogą filozofii. W ogóle Abajghur jest w tej książce postacią najbardziej pozytywną, tolerancyjną, pomocną i nie stroni od wspólnej modlitwy z kimś, kto nie modli się w ramach żadnej religii (!). Jego książkowa kreacja jest bardzo piękna i postać budzi szacunek oraz sympatię, ale wydaje się mało realna, jakby zbyt wyidealizowana. Jednak trzeba oddać autorowi sprawiedliwość, gdyż sam zdając sobie trochę sprawę z braku równego dystansu pyta Segolene, mając na myśli stosunek naukowców ateistów do niej i do Abajghura: ,,Zadaj sobie pytanie dlaczego, Ty, chrześcijanka, przeszkadzasz im bardziej niż on, muzułmanin?",  czym ukazuje w jednym zdaniu pewien, ogólnej natury, problem współczesnego Zachodu wart głębszych rozważań.

Warto zwrócić uwagę na różnicę między oboma kluczowymi nawróceniami: Erica oraz bohatera filmu, który postaci występujące w powieści mają zamiar kręcić, Karola de Foucauld. Eric, tuż po nawróceniu, już zaczyna wątpić i szukać naukowych wyjaśnień dla cudu, który go uratował. Karol, po słowach swojego spowiednika, które brzmiały: ,,Na kolana!" ,,Wyznaj swoje grzechy" i w końcu: ,,Przyjmij komunię świętą!", po prostu to zrobił, po czym udał się na pustynię nawracać innych, ułożył piękną modlitwę o wsparcie, pomagał ludziom i poświęcił resztę życia na szerzeniu wiary wśród Tuaregów. A wcześniej był żołnierzem i hulaką, a nie spokojnym filozofem, jak Eric. 

Karol de Foucauld

Książka jest zatem bardzo dwuznaczna, co czyni ją bardzo współczesną. Mamy bowiem oczyszczającą moc pustyni, motyw od wieków goszczący na kartach rozmaitych pism, cud, nawrócenie w obliczu śmierci, z drugiej zaś strony bohater, jak tylko trochę ochłonął zaczął stwarzać sobie, trochę na siłę, dystans do religii, by dalej móc wątpić i nie wydawać "kategorycznych sądów". Dodatkowo nie chciał opowiedzieć o swoim cudownym uratowaniu współtowarzyszom, bo bał się, że taka opowieść byłaby niedzisiejsza, ,,nieznośna i niestosowna" (s. 143). To pokazuje jak bardzo Schmitt przesiąknięty jest myśleniem modernistycznym, co nie zmienia faktu, że jego książka jest dziełem bardzo istotnym i wartym przeczytania, choćby dlatego by takie zależności i tendencje zauważyć.

Dodatkowym atutem jest język. Jako, że jak wspomniałem, była to moja pierwsza lektura Schmitta, muszę przyznać, że niektóre zdania są perełkami i nawet jeśli kogoś nie zainteresuje motyw nawrócenia, pustyni, zderzenia kultur, czy rozważań filozoficznych, powinien i tak sięgnąć po tą pozycję.  ,,Po mojej lewej stronie nosy pochrapywały ukradkiem" oraz ,,Na ziemi nie brak okazji do zadziwienia się, brak natomiast zadziwionych" - choćby te dwa przykłady, jeden humorystyczny, drugi rodzący poważne pytania filozoficzne, mogą zachęcić do lektury, każdego kto ceni książki, które zarówno zmuszają do myślenia, jak i wywołują uśmiech na twarzy.